Ολυμπιάδες

Αγώνες που διαξάγονταν κατά την αρχαιότητα στην Ολυμπία (291 φορές, από το 776 π.Χ. έως το 393 μ.Χ.) προς τιμήν του Δία με την ευκαιρία των Ολυμπίων, μίας από τις τέσσερις πανελλήνιες αγωνιστικές γιορτές (οι άλλες τρεις ήταν τα Πύθια στους Δελφούς, τα Νέμεα στη Νεμέα, και τα Ίσθμια στην Κόρινθο). Αγώνες γίνονταν στην Ολυμπία πολύ πριν από το 776 π.Χ., που αναφέρει η παράδοση ως χρονολογία έναρξης των ολυμπιακών αγώνων: πρώτοι Ολυμπιακοί αγώνες πρέπει να θεωρηθούν οι αρματοδρομίες που, όπως μαρτυρούν τα ανασκαφικά ευρήματα, γίνονταν ήδη από την πρωτογεωμετρική εποχή προς τιμήν του Πέλοπα κοντά στον τύμβο του, το Πελόπιον. Το 776 είναι η χρονολογία κατά την οποία αναδιοργάνωσε τους αγώνες ο βασιλιάς της Ηλείας Ίφιτος εφαρμόζοντας ένα μεγαλεπήβολο πρόγραμμα «αξιοποίησης» τους. Τότε, συνάπτοντας ειρήνη με τη Σπάρτη και την Πίσα, έθεσε τις βάσεις της πανελλήνιας ιερής εκεχειρίας που τηρήθηκε σε όλη την αρχαιότητα και επέτρεπε την απρόσκοπτη προσέλευση αθλητών και θεατών από όλον τον ελληνικό κόσμο, ενώ συγχρόνως έστειλε κήρυκες σε όλες τις ελληνικές πόλεις, να καλέσουν τους πολίτες στους αγώνες. Έτσι καθιερώθηκαν οι αγώνες προς τιμήν του Δία και κατασκευάστηκε το στάδιο (που ανακατασκευάστηκε στα μέσα του 5ου και στα μέσα του 4ου αι. π.Χ.) και τη θέση του μοναδικού αγωνίσματος της αρματοδρομίας πήρε ο δρόμος του ενός σταδίου (192,27 μ.) στον οποίο πρώτος νικητής βγήκε ο Ηλείος Κόροιβος. Στο πρόγραμμα της 14ης Ο. (724 π.Χ.) παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το αγώνισμα του δίαυλου (δρόμου διπλού σταδίου: 2 x 192,27 μ.), στο οποίο νίκησε ο Ύπηνος από την Πίσα. Στη 15η Ο. έγινε και δόλιχος (δρόμος 24 σταδίων: 24 x 192,27 μ.) με νικητή το Σπαρτιάτη Άκανθο. Το 708 παρουσιάστηκαν τα αγωνίσματα της πάλης και του πένταθλου (δρόμος ενός σταδίου, πάλη, ακόντιο, δίσκος, άλμα εις μήκος). Ο Ονόμαστος από τη Σμύρνη ήταν ο πρώτος νικητής στην πυγμαχία το 688 π.Χ., ενώ ο Θηβαίος Παγώνδας θριάμβευσε στο τέθριππο της 25ης Ο. (680 π.Χ.). Όσο προχωρούσαν τα χρόνια το πρόγραμμα των ολυμπιακών αγώνων γινόταν πλουσιότερο. Μαζί με τους αθλητές το στεφάνι της αγριελιάς διεκδικούσαν και ποιητές και ρήτορες. Οριστικά συστηματοποιήθηκε το πρόγραμμα το 472 π.Χ. και ίσχυσε χωρίς ουσιαστικές αλλαγές έως τον 2o αι. μ.Χ. Δικαίωμα συμμετοχής είχε κάθε ελεύθερος Έλληνας. Αποκλείονταν μη Έλληνες, δούλοι, ιερόσυλοι, φονείς και γυναίκες, εκτός από την ιέρεια της Δήμητρας Χαμύνης. Την οργάνωση και εποπτεία των αγώνων είχαν οι Ηλείοι ελλανοδίκες, δύο αρχικά και τελικά δώδεκα. Οι γιορτές συνέπιπταν με την πανσέληνο του 8ου μήνα του ηλειακού ημερολόγιου, δηλαδή περίπου τον μήνα Αύγουστο. Όταν πλησίαζε ο καιρός έφευγαν από την Ολυμπία κήρυκες και διαλαλούσαν την ιερή εκεχειρία ανά το πανελλήνιο. Κάθε είδους εχθροπραξίες σταματούσαν τότε και αναστέλλονταν οι θανατικές ποινές. Οι αθλητές έφταναν στην Ολυμπία ένα μήνα πριν από τους αγώνες και γυμνάζονταν υπό την επιτήρηση των ελλανοδικών στα Γυμνάσια της Ήλιδας και της Ολυμπίας. Η πρώτη μέρα των αγώνων ήταν αφιερωμένη στην κλήρωση και στην ορκωμοσία των αθλητών, στον διαγωνισμό σαλπιγκτών και κηρύκων, που θα ανακοίνωναν τα ονόματα των αθλητών, και στα αγωνίσματα παίδων. Η δεύτερη ημέρα άρχιζε με τους ιππικούς αγώνες και τις αρματοδρομίες στον ιππόδρομο. Ακολουθούσαν στο στάδιο τα αγωνίσματα του πένταθλου και με τη δύση του ήλιου γινόταν θυσία «μέλανος κριού» στο Πελόπιον. Την τρίτη ημέρα θυσίαζαν «εν πομπή» οι Ηλείοι εκατόμβη στον βωμό του Δία και ακολουθούσαν τα αγωνίσματα δρόμου, ο δρόμος σταδίου (192,27 μ.), ο δίαυλος (2 x 192,27 μ.) και ο δόλιχος (24 x 192,27 μ.). Η τέταρτη ημέρα ήταν αφιερωμένη στα βαριά αγωνίσματα: πάλη, πυγμαχία, παγκράτιο (συνδυασμός πάλης και πυγμαχίας) και οπλιτοδρομία. Την πέμπτη ημέρα, τελευταία, στέφονταν οι νικητές. Όλοι μαζί, στεφανωμένοι με ταινίες και κρατώντας κλαδί φοίνικα στο δεξί χέρι, βάδιζαν κάτω από τις ιαχές του πλήθους προς τον ναό του Δία, όπου ο επισημότερος ελλανοδίκης τους στεφάνωνε με τον κότινο, τον κλάδο της καλλιστεφάνου ελαίας, που βρισκόταν στη νοτιοδυτική γωνία του ναού. Ακολουθούσαν θυσίες στους βωμούς, γεύμα των νικητών στο Πρυτανείον και ολονύκτιες ευωχίες των παρευρισκόμενων. Ο αριθμός των αγωνισμάτων αντρών και παίδων αυξήθηκε σταδιακά, έτσι που το 200 π.Χ. έφταναν συνολικά τα δεκαοκτώ. Ο θεσμός των O., ως μιας θρησκευτικοεθνικής γιορτής, που συνέβαλλε στην έξαρση της ελληνικής ενότητας ως υπέρτατου ιδανικού πολιτισμού, θάρρους και αγωνιστικότητας, πέρα από τις διαιρέσεις και τους ανταγωνισμούς μεταξύ των αυτόνομων πόλεων, απέκτησε εξαιρετική δύναμη, επηρέασε όλους τους λαούς της Μεσογείου, που γίνονταν δεκτοί στις τελετές των αγώνων, και επέζησε ακόμα και μετά την παρακμή του ερασιτεχνικού αθλητισμού κατά την εποχή της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Η ωφελιμιστική κατεύθυνση που έδωσε στον αθλητισμό η ρωμαϊκή κοινωνία, οι επιδείξεις των μονομάχων, τα θεάματα των τσίρκων, που ολοένα πολλαπλασιάζονταν σε όλες τις επαρχίες της αυτοκρατορίας, και ο εκτεταμένος επαγγελματισμός ακόμα και στις αγωνιστικές επιδείξεις υποβίβασαν τους ολυμπιακούς αγώνες σε μια από τις τόσες αθλητικές επιδείξεις. Η χριστιανική Εκκλησία των πρώτων αιώνων, αδιάλλακτα εχθρική προς τις μορφές κατάπτωσης που είχε πάρει ο αθλητισμός και μη ξεχνώντας τα ειδωλολατρικά ιδεώδη που είχαν εμπνεύσει τους αθλητικούς αγώνες, πέτυχε τη διακοπή τους: το 393 μ.Χ. έλαβε χώρα η τελευταία Ο. Ο αυτοκράτορας Θεοδόσιος A’, για να πάρει συγχώρεση από τον Αμβρόσιο για τις σφαγές της θεσσαλονίκης απαγόρευσε πια τους αγώνες. Το χρυσελεφάντινο άγαλμα του Δία μεταφέρθηκε έπειτα από δύο χρόνια στην Κωνσταντινούπολη όπου κάηκε σε πυρκαγιά και το 426 ο Θεοδόσιος B’ διέταξε να καεί και ο ναός του Δία. Αλλά η γοητεία των Ολυμπιακών αγώνων δεν έσβησε: από τα τέλη ακόμα του Μεσαίωνα άρχισε να προκαλεί πάλι ζωηρό ενδιαφέρον, ιδίως με την ανάπτυξη του ουμανισμού. Παρόλα αυτά έπρεπε να φτάσει το τέλος του 19ου αι. και να σημειωθεί σημαντική πρόοδος στην εξέλιξη του νεότερου αθλητισμού για να μπορέσει το ολυμπιακό πνεύμα vα αντιμετωπιστεί πάλι ως όργανο για την παγκόσμια επιβολή του ερασιτεχνικού αθλητισμού. Στον βαρώνο Πιέρ ντε Κουμπερτέν ανήκει η τιμή ότι χρησιμοποίησε την αρχαία ολυμπιακή ιδέα για να προωθήσει τη δημιουργία των σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων. Μελετητής των αρχαίων συγγραφέων, κοινωνιολόγος και παιδαγωγός, ο ντε Κουμπερτέν συνέλαβε την ιδέα της αναβίωσης της ολυμπιακής ιδέας την εποχή που η γερμανική αρχαιολογική αποστολή, που διηύθυνε ο Ερνστ Κούρτιους, πραγματοποιούσε εντυπωσιακές αποκαλύψεις στις ανασκαφές της αρχαίας Ολυμπίας. Έπειτα από μια σειρά διαλέξεων που έκανε στις Ηνωμένες Πολιτείες, στην Αγγλία, και στη Γαλλία, στις 25 Νοεμβρίου 1892 ο ντε Κουμπερτέν ανακοίνωσε στη Σορβόνη ότι οι αρχαίες Ολυμπιάδες θα επαναλαμβάνονταν με σύγχρονη οργάνωση. Στις 23 Ιουλίου 1894, στο τέλος ενός συνέδριου που κράτησε έξι ημέρες και στο οποίο έλαβαν μέρος αντιπρόσωποι 15 χωρών, κηρύχθηκε επίσημα η επανάληψη των Ο. Οι πρώτοι αγώνες έγιναν στην Αθήνα το 1896 από τις 24 Μαρτίου έως τις 2 Απριλίου με συμμετοχή 285 αθλητών που αντιπροσώπευαν δεκατέσσερις χώρες σε 42 ειδικότητες 10 διαφόρων αγωνισμάτων. Αντίθετα από τις αρχαίες Ο. που γίνονταν με απόλυτη ακρίβεια κάθε τέσσερα χρόνια (με καθυστέρηση δύο ετών μόνο στη 211η Ολυμπιάδα με διαταγή του Νέρωνα), οι νεότερες Ο. δεν πραγματοποιήθηκαν τρεις φορές. Αυτό συνέβη με την 6η, τη 12η και τη 13η, που συνέπεσαν με τους δύο Παγκόσμιους πολέμους. Οι άλλες νεότερες Ο. έγιναν όλες με μεγάλη επιτυχία και η κάθε μια τους φιλοξενήθηκε από διαφορετική πόλη, όπως είχε αποφασιστεί στο συνέδριο που είχε γίνει στη Σορβόνη στα 1894. Ο καλύτερος τύπος για τις νεότερες Ο. βρέθηκε όμως μόνο στη Στοκχόλμη στα 1912, έπειτα από τους αγώνες του Παρισιού (1900), του Σαιντ Λούις (1904) και του Λονδίνου (1908). Δεν διεξήχθη η 6η Ο. (ήταν προγραμματισμένη για το Βερολίνο, αλλά μετά δύο χρόνια ο A’ Παγκόσμιος πόλεμος αιματοκύλισε την Ευρώπη). Ακολούθησαν οι αγώνες της Αμβέρσας (1920), του Παρισιού (1924), του Άμστερνταμ (1928), του Λος Άντζελες (1932) και του Βερολίνου (1936). Έπειτα από δεύτερη και μακρότερη διακοπή (δεν έγινε η 12η Ο. που είχε οριστεί στο Τόκιο για το 1940 και η 13η στο Ελσίνκι το 1944), έγιναν οι Ο. του Λονδίνου (1948), που άρχισαν τον νεότερο κύκλο: Ελσίνκι (1952), Μελβούρνη (1956), Ρώμη (1960), Τόκιο (1964), Πόλη του Μεξικού (1968), Μόναχο (1972), Μόντρεαλ (1976), Μόσχα (1980), Λος Άντζελες (1984), Σεούλ (1988) και Βαρκελώνη (1922), Ατλάντα (1996), Σίδνεϊ (2000) και Αθήνα (2004). Το Παρίσι και το Λονδίνο είναι οι μόνες πόλεις που φιλοξένησαν τους Ολυμπιακούς αγώνες δύο φορές. Στα τελευταία χρόνια, ο Κ. Καραμανλής, πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, ζήτησε να γίνονται μόνιμα οι Ολυμπιακοί αγώνες στην Ελλάδα. Το 1924, για συμπλήρωση των αγώνων, οργανώθηκε και η πρώτη χειμερινή Ο. Έγινε στο Σαμονί της Γαλλίας και κατόπιν στο Σαιν Μόριτς της Ελβετίας (1928), στο Λέικ Πλάσιντ των ΗΠΑ (1932), στο Γκάρμις τη(Γερμανίας (1936), πάλι στο Σαιν Μόρνκ (1948), στο Όσλο της Νορβηγίας (1952), στην Κορτίνα ντ’ Αμπέτσο της Ιταλίας (1956), στο Σκώου Βάλλυ των ΗΠΑ (1960), στο Ίν σμπρουκ της Αυστρίας (1964) και πάλι στο Γκρενόμπλ της Γαλλίας (1968), στο Σαπόρο της Ιαπωνίας (1972), στο ΄Ινσμπουργκ της Αυστρίας (1976), στο Λέικ Πλάσιντ-ΗΠΑ (1980), Σεράγεβο (πρώην Γιουγκοσλαβία) (1984), Κάλγκαρι-Καναδάς (1988) και Αλ-μπερβιλ-Γαλλία (1992), Ναγκάνο-Ιαπωνία (1998) και στο Σολτ-Λέικ Σίτι (2002). Επιτρέπεται η συμμετοχή στους σύγχρονους Ολυμπιακούς αγώνες των καλύτερων αθλητών όλων των χωρών: ο καθένας πρέπει vα αποδείξει ότι ασκεί τον αθλητισμό μόνο ερασιτεχνικά και ότι ανήκει σε αθλητικές οργανώσεις (εθνικές ολυμπιακές επιτροπές) που είναι μέλη της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής, η οποία εδρεύει στη Λοζάνη. Αντίθετα από τις αρχαίες Ο. που γίνονταν πάντα στην Ολυμπία, οι νεότεροι Ολυμπιακοί αγώνες αλλάζουν την έδρα τους κάθε τέσσερα χρόνια και η εκλογή της μελλοντικής έδρας γίνεται διαδοχικά από τα μέλη της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής. Η Διεθνής Ολυμπιακή Επιτροπή έχει δική της σημαία από πέντε συμπλεγμένους πολύχρωμους κύκλους πάνω σε άσπρο φόντο. Τα χρώματα των πέντε κρίκων (μπλε, μαύρο, κόκκινο, πράσινο, κίτρινο) δείχνουν τις πέντε ηπείρους (αντίστοιχα Ευρώπη, Αφρική, Αμερική, Ωκεανία, Ασία). Η συμπλοκή τους συμβολίζει την ένωση των ηπείρων και τη δυνατότητα της ειρηνικής συνάντησης (που συμβολίζει το άσπρο φόντο), όπως έπρεπε να είναι κάθε αθλητική συνάντηση. Το έμβλημα εκείνων που παίρνουν μέρος στους νεότερους ολυμπιακούς αγώνες είναι: μακρύτερα, ψηλότερα, δυνατότερα (citius, altius, fortius). Στους νικητές απονέμεται χρυσό μετάλλιο, ενώ εκείνοι που έρχονται στη δεύτερη ή τρίτη θέση παίρνουν αργυρό ή χάλκινο. Δεν υπάρχουν χρηματικά βραβεία και δεν υπάρχει επίσημη ταξινόμηση κατά κράτη. Το πρόγραμμα των Ολυμπιακών αγώνων περιλαμβάνει πάντα μερικά υποχρεωτικά αθλήματα (ελαφρό αθλητισμό, γυμναστική, πυγμαχία, ξιφομαχία, πάλη, σκοποβολή, κολύμπι, κωπηλασία, ιππικούς αγώνες, ποδήλατο, νεότερο πένταθλο, άρση βαρών, ιστιοπλοΐα). Τα αθλήματα που μπορούν να περιληφθούν προαιρετικά στο πρόγραμμα είναι: ποδόσφαιρο, ουώτερ-πόλο, κανό, χόκεϋ, μπάσκετ-μπόλ, βόλεύ-μπολ, πόλο. Μπορούν να περιληφθούν στο πρόγραμμα των αγώνων αθλήματα που ασκούνται τουλάχιστον σε είκοσι χώρες. Η οργανωτική επιτροπή μπορεί να προσθέσει στα υποχρεωτικά αθλήματα και σε εκείνα από τα προαιρετικά που έχουν επιλεγεί από πριν, δύο αθλήματα δοκιμαστικά: το ένα από αυτά πρέπει να είναι εθνικό άθλημα της χώρας όπου γίνονται οι αγώνες. Οι χειμερινοί αγώνες περιλαμβάνουν σκι, μπομπ, πατινάζ, χόκεϋ στον πάγο και σκέλτον. Για να γίνουν αγώνες ενός αθλήματος πρέπει να λάβουν μέρος σε αυτούς αθλητές από δώδεκα τουλάχιστον κράτη. Για τα ομαδικά αγωνίσματα τα εγγεγραμμένα κράτη πρέπει να είναι τουλάχιστον έξι και όχι περισσότερα από δώδεκα: στην περίπτωση που οι εγγραφές είναι περισσότερες γίνονται προκριματικοί αγώνες. Οι αθλητές εγγράφονται από τις εθνικές ολυμπιακές επιτροπές τους το περισσότερο τρεις για τα ατομικά αγωνίσματα και μια ομάδα για τα ομαδικά. Οι Ολυμπιακοί αγώνες πρέπει να γίνονται το ορισμένο έτος, με ποινή να χάσει το δικαίωμα της οργάνωσης τους η πόλη που επιλέχθηκε. Η διάρκεια των αγώνων δεν μπορεί να υπερβεί τις 16 ημέρες (10 για τους χειμερινούς) και οι αγώνες πρέπει να γίνουν όλοι στην πόλη που εξελέγη ή στα περίχωρά της. Η Ελληνική αντιπροσωπεία πανηγυρίζει μετά την ανακοίνωση του αποτελέσματος της τέταρτης ψηφοφορίας (φωτ. από την έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»). Η αφίσα των Ολυμπιακών του Σαπόρο (1972). Οι χειμερινοί Ολυμπιακοί αγώνες με το αγωνιστικό ενδιαφέρον που παρουσιάζουν συναγωνίζονται τις θερινές Ολυμπιάδες. Μια φάση του αγωνίσματος ελεύθερης καθόδου στους Ολυμπιακούς της Γκρενόμπλ (1968). Η παρουσία της Ελλάδας στους 11ους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου (φωτ. από την έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»). Άποψη του κατάμεστου Παναθηναϊκού Σταδίου, κατά τη Μεσολυμπιάδα του 1906 (φωτ. από την έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»). Η οργάνωση των Ολυμπιακών αγώνων απαιτεί οικονομικές και οργανωτικές προσπάθειες για την αντιμετώπιση του αυξανόμενου αριθμού των αθλητών που συμμετέχουν και του πλήθους των θεατών που τους παρακολουθούν. Η συμμετοχή του κοινού γίνεται μεγαλύτερη με τον πανηγυρικό χαρακτήρα που δίνεται στους αγώνες, στη φωτογραφία η έναρξη των αγώνων της Ρώμης. Κέντρο ενδιαφέροντος στη 19η Ολυμπιάδα της Πόλης του Μεξικού (στη φωτογραφία, η τελετή των αγώνων) ήταν το μεγάλο υψόμετρο, που δημιούργησε προβλήματα εγκλιματισμού των αθλητών. Η Ελλάδα πήρε μέρος στους δέκατους Διεθνείς Ολυμπιακούς Αγώνες που διεξάγονται στο Λος Άντζελες των ΗΠΑ. H αφίσα των Ολυμπιακών Αγώνων του 1912 στη Στοκχόλμη. Ένα όργανο των αρχαίων Ολυμπιακών αγώνων: αλτήρας, λίθινο βάρος ατρακτοειδούς σχήματος με λαβή για να πιάνεται εύκολα. Ήταν ευχαριστήρια προσφορά στο Δία του Λακεδαιμόνιου αθλητή Ακματίδα, νικητή στο πένταθλο. Οι κύκλοι αυτοί που βρίσκονται χαραγμένοι σε τετράγωνη λαξευτή πέτρα στο ολυμπιακό στάδιο έγιναν σύμβολο των σύγχρονων Ολυμπιακών αγώνων. Οι Ολυμπιάδες των νεώτερων χρόνων εγκαινιάστηκαν το 1896 με τους Ολυμπιακούς αγώνες της Αθήνας, που έγιναν στο Πναθηναικό στάδιο: στην ιστορική αυτή φωτογραφία φαίνεται η εκκίνηση του δρόμου 100 μέτρων. Η έναρξη της 5ης Ολυμπιάδας έγινε το 1912 στη Στοκχόλμη, σε στάδιο που κατασκευάστηκε στο γήπεδο ενός παλιού πύργου. Στην Ολυμπιάδα αυτή πήραν το τελικό τύπο τους οι σύγχρονοι Ολυμπιακοί αγώνες. Η τελετή της αφής της ολυμπιακής φλόγας έχει ένα ιδιαίτερο συμβολισμό, καθώς διακηρύττει την ενότητα του αρχαίου και του νεώτερου ελληνικού κόαμου και το φιλειρηνικό χαρακτήρα των Ολυμπιακών. Το 1908 η Ελλάδα συγκροτεί ολυμπιακή ομάδα και παίρνει μέρος στους τέταρτους Ολυμπιακούς Αγώνες, οι οποίοι διεξάγονται στο Στάδιο του Λονδίνου (φωτ. από την έκδ. «100+1 χρόνια Ελλάδα»).